Essay

Stad Antwerpen

Markgraafschap

Provincie

Mechelen

THE ARMS OF THE PROVINCE OF ANTWERP are parted per fess with a base. In the dexter half is the coat of arms of the Marquisate of Antwerp, in the left half the coat of arms of the lordship of Mechelen and in the base the coat of arms of the lordship of Turnhout. [1]

The Coat of Arms of the City.

Already on the oldest preserved city seal of Antwerp is a castle, then consisting of only one tower, flanked by banners. The legenda "Sigillvm Monarchie Antverpensis" probably indicates that the city had city privileges granted by the German king. [2])

On the city seal of 1239 the castle already has a more elaborate shape and stands within a city wall with watchtowers. Banners on which the hand is depicted flutter from the pinnacles. [3]) There is a legend associated with this hand, but because we do not know what time it dates from, it is unclear whether the legend now explains the hand on the banners, or whether the hand is derived from the legend.

In the time of Julius Ceasar, so the story goes, the castle of Antwerp was inhabited by the giant Druon Antigoon. He raised tolls from merchants passing by on the Scheldt. He cut off the right hand of those who refused to pay. Against the cruelty of Antigoon, the traders enlisted the help of Salvius Brabo, king of the Tongres and married to a niece of Caesar. Salvius killed Druon and cut off his right hand he threw into the river. Caesar named Salvius as a reward as a margrave and the "hand throwing" of Salvius naturally derived the name Antwerp. [4])

A double eagle appears on the counter seal of the city seal from 1239. At the time, this was the special symbol of Emperor Frederick II Hohenstaufen and was still connected to his dignity as King of Sicily. In the battle of Frederick II with Pope Gregory IX (1227-'41) for the supreme power in the Holy Roman Empire, the double eagle became the symbol of the imperial party par excellence. In the light of the excommunication of Frederick II on March 20, 1239, the double eagle on the Antwerp seal is a manifesto of imperialism, probably primarily directed against Henry II of Brabant who chose the papal party in the conflict. ^[5])

The double eagle was placed on a shield on later city stamps. This weapon, which can be more or less referred to as the National Coat of Arms, appears on these stamps alongside the coat of arms of the Duke of Brabant who borrowed the city of the Emperor. This gave shape to the status of Rijksstad that had Antwerp. The counter stamp remained in use until 1477. ^[6])

In the fifteenth century, the representation on the city seal was realized as a weapon. This appears for the first time on the Gabriel clock that was cast in 1459 by the brothers Jan and Willem Boerken. ^[7]) Not long after, showpieces also appear, namely a wreath of 3 red and 3 white roses around the shield and a wild man and a wild woman as shield holders.

The roses were named on a print from 1548 as the symbols of the various representatives in the city administration: De Bancke Criminele, De Bancke Reale, De Bancke Feodale, D'burchluden Vrijheijt, Die Grave Vrijheijt and Der Wateren Vrijheijt. [8])

Various arms diplomas were awarded to the city in the nineteenth century. At first, from the French era, the showpieces of a "Good City", a crown with hatching eagle and a garland, were allowed. The French eagle entered a shield. These showpieces disappeared under the Kingdom of the Netherlands and were replaced by a crown. The chief fell. Finally, by Royal Decrees of 1837 and 1881, the arms were confirmed and the wild man and wild woman were officially added as supporters [9])

The Margraviate of Antwerp.

The Margraviate of Antwerp was founded by Emperor Henry II in 1008 to defend the Scheldt border. It included the current province of Antwerp and the west of North Brabant. In 1106, the count of Leuven was enfeoffed simultaneously with the duchy of Lowe Lorraine  and the margraviate. His successors, who subsequently called themselves "Ducis Lotharingie et Marchionis", governed it as a part of their duchy of Brabant. They did not use a separate coat of arms for the margraviate, which was already part of the duchy in pre-heraldic times. The seal and counter-seal of Duke Henry I from 1200 both display the duke on horseback with a shield with a lion on his arm. The circumscription "et marchionis" on the counter stamp indicates that he is depicted here as a margrave. The successors of Henry I followed him in this custom. Later, when the shield with the double eagle appears on the seal of the city, the inscription becomes "marchionis imperii".^[10])

In 1430, the Margraviate of Brabant, together with Brabant, became part of the Burgundian regions. It became one of the quarters in which the duchy of Brabant was divided. At the Joyful Income of Philip the Good in Louvain on 5 October 1430, it was foreseen that he would also carry a coat of arms for the Markgraviate. However, the intention was only implemented by Charlemagne. On the occasion of his Joyful Income with his wife Margareth of York on 2 July 1468 in Bruges, an engraving was made showing the new arms. It is the coat of arms of the city of Antwerp to which a shield "Of the Empire", i.e. a double black eagle on a golden field, has been added. These arms was carried by all successors of Charles the Bold in the title until the end of the Ancien Régime.

There are different variants of the arms of the Margraviate but it is always depicted in the form of 1468. The eagle was sometimes called nimbuses and, during the reign of Charles V and Philip II, the coat of arms of Austria was placed on the chest. At the same time the hands are also placed on banners. The canvas is then yellow, the hands red.

In accordance with the ranking in the crowns, the weapon was crowned from the reign of Charles V with a margrave crown with seven visible pearls on a headband. Notwithstanding, there are mainly sixteenth- and seventeenth-century images in which the weapon is crowned with an imperial crown. This was a reminder that the Markgraafschap had always been a government loan. When it was therefore finally divided between the Republic and Spain at the Treaty of Munster, the Spanish government hastened to put an end to this custom. In 1651 the Spanish gunman Peter Albrecht de Launay filed a lawsuit against the city for illegal use of the imperial crown. By judgment of 8 October 1661 it had to be removed from the weapon. Instead, a modern burial crown of three fleurons and two pearls. )

The use of showpieces is particularly variable in the sixteenth century. They are usually identical to those of the city. The wild man and the wild woman appear together with the rosary for the first time in a book printed in 1508. Then there is also a lion with an upside-down helmet crowned with the imperial crown with the double eagle as helmet sign, and the national eagle as shield holders. Both symbolize the lending power of the Emperor.

After Philip II's renunciation in 1581, two lions held the weapon, just like in the other rebellious regions. After the fall of Antwerp in 1585, these symbols of sovereignty disappeared and were replaced by the older wild man couple. . ^[11])

Mechelen

The lordship of Mechelen, a fief from the principality of Liège, was ruled by the Berthout family for a long time. The Berthout coat of arms appears for the first time on the counter seal of the wife of Wouter Berthout, Guda, from 1202. The shield has three pales. The colors of the coat of arms of Wouter V Berthout, authorized representative of Mechelen and regent for Brabant (+1299) are known from the Amorial Wijnbergen. Here it is Or, the pales Gules. The arms also borne by the city. Proof of this is the city seal from 1268 on which the same arms, placed on a crozier, appears. [12]) In the fourteenth century a helmet sign was added to the glorious weapon consisting of a "of the weapon" screen, decorated with tassels. [13])

Together with Flanders, the Lordship came to the Burgundians, but it remained a separate region in the Burgundian state. For this the use of the arms of the Berthouts was continued. [14])

Because of the loyalty that the Mechelen citizens had shown to Maximilian of Habsburg in his difficult times of 1482-90, Frederick III granted them the privilege to augment the arms with and escutcheonof teh arms of Maximilian as a Roman King. On the city seal that was cut in the same year, the arms are supported by two griffins, the supporters of the Hous of Habsburg. [15]) The motto "In Fide Constans" (Unwavering Fidelity) dates from the same time. Later a helmet with a dragon issuant as a crest is added to the achievement. The dragon is probably derived from the crest of Aragon with which the arms of Berthouts  shows great similarity. Especially from the end of the sixteenth century, the eagle on the escutcheon is ofetn two-headed, which was recorded in later findings of the Mechelen arms.

At the time the Belgian regions were incorporated in France, Mechelen was one of the cantons into which the Deux Nethes Department was divided. Initially, in the canton was sealed with an image of an eye within a halo, placed over an upright saber with a phrygian cap on the tip.[16]) Later the French virgin stood on the canton seals, in her left hand a stake with a phrygian cap and her right hand leaning on an open book lying on a column. During the Empire this representation is replaced by the french imperial arms. [17] )

Department and Province

Already during the reign of Joseph II, the Margarviate of Antwerp, the lordship of Mechelen and the Turnhout banner were merged into the Kreits Antwerpen. However, due to the great opposition that the new administrative division of the country created, it was revoked the same year. The idea of ​​a territorial reorganization was later adopted by the French who, by decision of the Committee du Salut Public of 14 Fructidor III (31 Aug. 1795), divided Belgium into departments. Antwerp, Mechelen and Turnhout were united to form the Département des Deux Nethes. A coat of arms was not designed for this department, since according to French law, the seal of the state emblem, resp. arms of state had to be used.

In the Dutch era, the department was transformed into a province named Antwerp. At K.B.(Royal Decision) of 9 October 1816 a coat of arms was established for this province composed of the historical blasons of the constituent parts of the country with a chief of the upper part of the new arms of state

After the separation of 1830, the Dutch lion was obviously misplaced in the coat of arms and therefore he was replaced by the Belgian one. A completely new coat of arms was designed in 1837. On this the quarters of Antwerp, Mechelen and Turnhout were placed on a wide fess over the Belgian lion. At the Royal Decree establishing the state coat of arms of 17 May 1837, this draft was not followed, but the provincial coat of arms was adopted in its current form. The shield can be covered with a royal crown. [18] )

DOCUMENTATIE ANTWERPEN

Stad Antwerpen

Zegels en wapens van de stad (Naar Philippen en Prims).

1230 1. Stadszegel 1230-1232: Burcht

1239 2. Stadszegel 1239-1256: Burcht, op de transen banieren met een hand

1239 3. Tegenzegel 1239-1477: Dubbele adelaar. L.: a.: secretvm scabinorvm antwerpensivm. b. ...... antwerpiensivm. 

1250 4. Stadszegel 1250: Burcht, op de transen banieren met een hand.

1270 5. Stadszegel 1270-1297: Burcht, op de transen banieren met een hand, tussen een wapen met een dubbele adelaar (Het Rijk) en een wapen met een leeuw (Brabant).

1302 6. Stadszegel 1302-    : Burcht, op de transen banieren met een hand, tussen een wapen van het Rijk en een wapen gekwartileerd van Brabant en Limburg (Jan II). 

Foto H.d.V.

Wapen van Antwerpen

Op de klok Gabriël van de O.L.V. kerk in Antwerpen, gegoten door de gebroeders Boerken (1459)

1459 Wapen: Rood, een zilveren burcht met drie torens, in het schild­hoofd twee schuingeplaatste open handen. (Klok Gabriël van de gebroe­ders Jan en Willem Boerken, (eertijds stormklok, thans uurklok). (G. p. 63).

Naar gebrandschilderd raam met wapencompositie van Antwerpen

XVe eeuw W.: Rood, een zilveren burcht, van drie torens, aan de middentoren twee gele banieren met een dubbele adelaar, aan de zijtorens gele banieren met rode handen. Om het schild een rozenkrans. S.: Een wildeman met een knots en een wildevrouw met een roos. (O.L.V. Kerk Antwerpen. G.: Pl. X, p. 63). 

XVe eeuw: Rood, een zilveren burcht, op de zijtorens banieren met handen (rood op geel) en op de middentoren banieren van Het Rijk. Rondom het schild een rozenkrans van 3 witte en 3 rode rozen. S.: Een wildevrouw en -man, de laatste bewapend met een knots (Pl. X, p. 63-64)

1488: Als voor, de handen losstaand (G.64)

1495: Als voor, de handen losstaand (G.66)

1503: Als voor, de handen losstaand (G.67)

1507: Als voor, de handen op banieren (G.68)

1520: Als voor, de handen losstaand (G.: p. 24) Op het Steen.

1548: W.: Als voor, omgeven door een rozenkrans van 3 rode en 3 witte rozen. S.: Een wildeman bewapend met een knots en een wildevrouw.

XVIe eeuw: W.: Als voor. De rozen benoemd 1. Bancke Criminele; 2. Bancke Reale; 3. Bancke Feodale; 4. D'burchluden Vrijheijt; 5. Die graue Vrijheijt; 6. Der Wateren Vrijheijt. (G. XII)

1678: W.: Als voor. S.: Een wilde man en -vrouw beide bewapend met een knots. (XI, 9)

1794: Zegel (na 1794): De figuur van de Republiek gekleed in wit en rood, in haar rechterhand een waterpas en in de linker een fasces waarop een phrygische muts. L.: municipalité  comité de surveillance d'anvers. (Æ https://journals.openedition.org/ahrf/12313; geen afbeelding beschikbaar).

1810 Wapenvaststelling van de stad Antwerpen

NAPOLEON, Door de Genade Gods, Keizer der Franschen, Koning van Italje, Beschermer van den Bond des Rijns, Bemiddelaar van den Bond van Zwitserland,

aan allen tegenwoordigen en toekomenden Heil,

            Door Ons dekreet van zeventien Mei achttien hondert negen, hebben Wij vastgesteld dat de steden, gemeenten en vereenigingen die wensch­ten opnieuw brieven te ontvangen eene vergubnning van wapens inhouden­de, na zich voorafgaandelijk te hebben doen bemachtigen door de bevoegde bestuurlijke overheden, zich konden wenden tot Onzen neef den Prins Aartskanselier van het Keizerrijk, die Onze bevelen ten dien opzichte zou ontvangen.

            Gevolgentlijk heeft de heer Werbrouck, Meier Onzer goede stad Antwerpen, zich tot Onzen neef den Prins Aartskanselier van het Keizerrijk gewend ten einde opene brieven van wapenvergunning te bekomen, waarop Onze gemelde neef de Prins Aartskanselier des Keizer­rijks in zijne tegenwoordigheid, door Onzen raad van den zegel der titels, heeft doen vergewissen dat de municipale raad Onzer goede stad Antwerpen, in eene beraadslaging waarbij tegenwoordig waren de heeren Jan Werbroeck, Meier, Van Havre, Jan Kramp, Reniers, Albrecht Cogels, Van Kessel, De Caters, Solvyns-Pieters, Neef, Huybrechts, Lievens, De Smidt, Moretus, Steynen, Dubois, Antoon Stier, J. Hendrik Cogels, Van Cantfort, Truyens, Pauwel Moretus, Van de Werve, Janssens, Derven, Pelgrims, Lunden, leden van gezegden raad, den wensch hebben uitge­drukt van Onze gunst opene brieven van wapenvergunning te bekomen, en dat de aangehaalde beraadslaging door de bestuurlijke overheden is goedgekeurd.

            En op de voordracht die Ons werd gedaan van het advijs van Onzen raad van den zegel der titels en de besluitselen van Onzen Procureur generaal, hebben Wij gemachtigd en machtigen door de tegenwoordige brieven, door Onze hand onderteekend, Onze goede stad Antwerpen te voeren het wapen zooals zij op de tegenwoordige zijn afgebeeld en gekleurd, te weten van keel met het kasteel voorzien van drie torens van zilver, de middeltoren gekanteeld van vijf stukken, geopend, verlicht en gemetseld van sabel, overtopt van twee van binnen geziene handen, die aan den rechterkant bands-, en die aan den linkerkant baarswijze, van zilver, en ondersteund door eene rivier in vorm van verkorte faas geplaatst, van hetzelfde, met het hoofd gelijmd Onzer goede steden, te weten van keel met drie bijen faaswijze geplaatst van goud; willen dat de uitwendige sieraden van gezegd wapen, evenals dat der andere goede steden van Ons Keizerrijk, bestaan uit eenen stede­kroon met zeven kanteelen, getopt, in vorm van helmteken, van eenen opkomenden adelaar van goud en ondersteund door eenen Mercuriusstaf van hetzelfde, geplaatst op het hoofd van het schild waaraan zijn gehecht, bij middel van bandjes van keel, twee festoenen dienenede als dekkleeden, de eene rechts van eiken-, de andere links van olijfblade­ren van goud.

            Gelasten Onzen neef, den Prins Aartskanselier van het Keizerrijk, mededeeling der tegenwoordige aan het Senaat te doen en ze op zijne registers te doen overschrijven; want Ons dit alzoo behaagt. En opdat het eene vaste en voor immer bestendige zaak weze, heeft Onze neef de Aartskanselier des Keizerrijks op Onze bevelen daarop Onzen grooten zegel doen plaatsen in de tegenwoordigheid van den raad des zegels der titels.

            Gegeven te Parijs, den zestienden der maand December van het genadejaar duizend achthonderd tien.

napoleon

            Bezegeld den twintigsten December duizend acht honderd tien

De Prins Aartskanselier des Keizerrijks,

cambaceres.

1814 Gemeentezegel na 1814

In het wapen werd het schildhoofd van de drie bijen vervangen door de dubbele adelaar van Het Rijk

Wapen: Doorsneden van Het Rijk en Antwerpen.

L.: régence de la ville d'anvers (Genard pl. XIII, 3)

1818 Wapenvaststelling van de Stad Antwerpen

VAN WEGE DEN KONING,

            De hooge raad van adel, gebruik makende van de magt aan den zelven verleend, bij besluit van den 20 February 1816, bevestigt bij deze de stad Antwerpen, ingevolge het door haar gedaan verzoek, in het bezit van het navolgende wapen: zijnde, een schild van keel, beladen met een kasteel met drie torens en verzeld aan het hoofd van het schild door twee uitgestrekte handen alles van zilver. Het schild gedekt met eene gouden kroon van vijf fleurons.

            Gedaan in 's Gravenhage den 26 Februari 1818.

mat. l. d'yvoy, v. president.

Per ordonnantie van den hoogen raad

de wacker-van zon, secretaris.

1837 Vaststelling van de Germeentelijke zegels

Besluit                                                   LEOPOLD KONING DER BELGEN

van 6 Februari 1837

-

1e Afd. N  10,528                           Aan alle tegenwoordigen en toekomenden, Heil.

            Herzien het koninklijk besluit van 3 Januari 1818, waarbij de vorm en de beeltenis der zegels der gemeenten worden bepaald;

            Op het verslag van Onzen Minister van binnen- en buitenlandsche zaken,

            Art. 1. Het bovengemeld koninklijk besluit wordt afgeschaft.

            Art. 2. De zegels der gemeenten waaraan geen bijzonder wapen is toegekend geworden, zullen voortaan voeren: als beeltenis de Belgische Leeuw, overeenkomstig de nevensgaande teekening; tot zinspreuk:  Eendracht maakt macht, en als randschrift, den naam der provincie en dien der gemeente, voorafgegaan van de woorden: Gemeentebestier van......

            De stempels en zegels der gemeenten welke recht op een wapen bezitten zullen het gezegd wapen voeren met het randschrift vermeld in voorgaande §.

            Art. 3. De gemeenten, welke verlangen de vergunning van een wapen te bekomen, zullen ten dien einde een verzoek mogen indienen mits inachtneming der voorschriften die hun door Onzen Minister van binnen- en buitenlandsche zaken zullen toegezonden worden.

            Art. 4. Onze Minister van binnen- en buitenlandsche zaken wordt gelast met de uitvoering van het tegenwoordig besluit, hetwelk in het Staatsblad zal gedrukt worden.

Gedaan te Brussel, den 6 Februari 1837.

leopold.

Van 's Konings wege: De Minister van binnen- en buitenlandsche zaken,

De Theux.

Bijlage

zegel der stad antwerpen

Van 's Konings Wege,

De Minister van binnen- en buitenlandsche zaken

de theux

Voor gelijkvormig afschrift:

De algemene secretaris van het

Ministerie van binnenlandsche zaken

dugniolle.

Goedgekeurd

om gevoegd te worden bij ons besluit

van 6 Februari 1837

leopold.

1881 Wapenvaststelling van de Stad Antwerpen

Wapencompositie van Antwerpen in het Stadhuis van Antwerpen

LEOPOLD II, KONING DER BELGEN

Aan allen tegenwoordigen en toekomende, Heil,

            Onze Minister van binnenlandsche zaken Ons te kennen gegeven hebbende, door zijne voordracht van 28 september 1881, dat bij beslis­sing van 12 Januari 1881, het College van Burgemeester en Schepenen der gemeente Antwerpen, provincie Antwerpen, den wensch heeft uitge­drukt de bekrachtiging en de handhaving te bekomen van het wapenschild oudtijds aan deze gemeente vergund;

            Overwegende dat het is bewezen door geloofwaardige bescheiden, ter ondersteuning van deze aanvraag overgelegd, dat de gemeent Antwerpen sedert onheugelijke tijden in bezit is van een bijzonder wapen, waarvan de vergunningsbrieven verloren of vernietigd zijn;

            Gezien de verslagen van den heraldieken raad en van den algemeenen rijksarchivaris;

            Gezien Ons besluit van 6 Februari 1837, waardoor de vorm der gemeentezegels wordt geregeld;

            Zoo hebben wij vergund en vergunnen aan de gemeente Antwerpen de tegenwoordige bekrachtigingsbrieven, met machtiging om het wapenschild te handhaven en te voeren dat zij oudtijds heeft gebezigd, zooals het is afgebeeld en gekleurd in het midden dezer letteren, te weten:

            Van keel met een kasteel met drie torens van zilver, geopend, verlicht en gemetseld van sabel, de middeltoren vergezeld, in het hoofd, van twee opene handen, de eene, rechts, bands- de andere, links, baarsgewijze geplaatst.

            Het wapen hebbende voor schildhouders eenen wildeman en eene wildevrouw in vleeschkleur, omgord en gekroond met veil en dragende twee knodsen, op de schouders geplaatst; de schildhouders ondersteund door sinopel. Het schild zijnde omringd met eene kroon of hoed van zes rozen, waarvan drie van zilver en drie van keel, allen getopt van goud, en gedekt met eene markgravenkroon.

            Gelasten Onzen Minister van binnenlandsche zaken met de uitvoering van het tegenwoordige besluit dat in het Staatsblad zal worden afge­kondigd.

            Gegeven te Brussel, den 28en September 1881.

leopold.

Van 's Konings wege:

Voor den Minister van binnenlandsche zaken, afwezig,

De Minister van Openbaar Onderwijs,

p. van humbeeck.

Gezien, bewaardheid en aangeteekend op het inschrijfboek nr 379.

De algemeene sekretaris van den Minister van binnenlandsche zaken,

bellefroid.             

Markgraafschap Antwerpen

Het wapen van de Markgraaf

De markgraaf was vanaf het begin de Hertog van Brabant. Zijn wapen was een gouden leeuw op een zwart veld, later gekwartileerd met andere wapens. De titel van de markgraaf stond op het hertogelijk tegenzegel en luidde ...ET MARCHIONIS.

Zegel van de markgraaf, 1200

Ruiter met wapen van Hendrik I van Brabant (1190-1235): Leeuw

14e-15e eeuw. W.: Rood, een zilveren burcht met 3 torens, aan de middelste toren twee gele banieren waarop een rode hand; en een schildhoofd van het Rijk. S.: Een gehelmde leeuw met keizerkroon. (Eertijds in het koor van de O.L.V.-Kerk, Antwer­pen (G. 30, Pl.II, 3))

1468 W.: Een burcht met drie torens tussen twee naar buiten wijzende handen, en een schildhoofd van Het Rijk. Prent van Meester W.A. ter gelegenheid van de Blijde Inkomste van Maria van York op 2 juli 1468 in Brugge.

1508 W.: Als voor. Rondom het schild een krans van zes rozen en S. Een wildeman met een knots en een wildevrouw.

1515 W.: Als voor, de handen op gele banieren (G. Pl. II 6)

1515 W.: Als in 1468. Rondom het schild een rozenkrans (G. Pl. II 7)

1517 W.: Als voor, zonder handen, het schild doorsneden. (Dürer)

1520 W.: Als in 1468. (Steen, Antwerpen G. Pl. II 8)

1521 W.: Als in 1468, op de borst van de adelaar Oostenrijk. Rondom het schild een rozenkrans (G. Pl. III 2)

1521 W.: Als in 1468. Het schild gedragen door een dubbele adelaar met keizerskroon (G. Pl. III 1)

1548 W.: Als in 1515. Het schild gehouden door een gehelmde leeuw met keizerskroon. (G. Pl. II 5)

1557 W.: Als in 1521 (1) (G.: Pl. III 3)

1561 W.: Als in 1468. Kroon: 3 fleurons en 2 parels.

Stadhuis Antwerpen ca 1565

1577 W.: Als in 1521 (1) (G. Pl. III 5)

1581 W.: Als in 1468. Rondom het schild een rozenkrans. (Pl. III 6)

1583 W.: Als 1515. Rondom het schild een rozenkrans  Onderaan de titel S.P.Q.A..

1584 W.: Als in 1468. Sch­ild­hou­der als in 1548. (Pl. VII 1)

1593 W.: Als in 1468. Rondom het schild een rozenkrans. S. Twee leeuwen. (Pl. IV)

1624 W.: Als in 1521 (1)

1640 W.: Als in 1468. Het schild gedekt met een door een keizerlijke kroon gedekte aanziende helm. (Pl. V) 

Ca 1648

1651 W.: Als in 1468. Op het schild een Keizerskroon. S.: Hercules en een vrouw met een leeuwenhuid en een pijl. (Pl. VI)

1678 W.: Als in 1468. Kroon met 3 fleurons en 2 parels. (Pl. VII 5)

1688 W.: Als in 1468. Op het schild een keizerskroon. (Pl. VII 6)

1721 W.: Als in 1468. Rondom het schild een rozenkrans. S. Een wilde­man en een wildevrouw. (Pl. VIII).

1721 W.: Als in 1468. Op het schild een kroon van 13 parels. S.: Een wildevrouw en -man gewapend met een knots. (Pl. VII 9)

1722 W.: Als in 1468. Rondom het schild een rozenkrans S.: Twee leeuwen. ("Stempel van de Magistraat". G.: p. 38, Pl. VII 8)

Op 3 Messidor IV (21 juni 1796) beval het centraal bestuur van het dep. Twee Nethen aan de gemeenteraden binnen tien jaar alle wapen­schilden op openbare gebouwen e.d. te verwijderen. Dit decreet is binnen enkele weken grondig uitgevoerd.

Provincie Antwerpen

K.B. van den 9 Oct 1816 N  102

Wij willem, bij de Gratie Gods, koning der nederlanden, prins van oranje-nassau, groot-hertog van luxemburg, enz., enz., enz.,

  Op het rapport van Onzen Minister v. Binn Zaken in dato 9 sept 1816 N  83 ten geleide der bij hem ingekomene voordragten van de Staten van West-Vlaanderen en Antwerpen omtrent de zamenstelling der Provinciale Wapenen,

  Gezien de consideratien en het advies van den Hoogen Raad van Adel van 16 September 1816. N  566/133

  Hebben goedgevonden en verstaan de zamenstelling der Provinciale Wapenen te bepalen in manière als volgt:

Voor de Provincie West-Vlaanderen.

  Parti, het eerste deel gegironneerd van Lazuur en goud van twaalf stukken, en coeur een schild van Keel. Het tweede van goud, beladen met een klimmenden leeuw van Sabel, getongd en genageld van Keel, (zijnde Vlaanderen). En chef het opperste gedeelte van 's Rijks=Wap­en. Het schild gedekt met de Nederlandsche Graven Kroon en hebbende tot onderschrift: West-Vlaanderen.

Voor de Provincie Antwerpen.

  Parti, het eerste deel van Keel, beladen met een burgt, hebbende van boven ter wederzijde eene uitgestrekte hand, alles van zilver, en chef van Goud, beladen met den Roomschen Rijks arend (zijnde Antwer­pen). Het tweede van goud, beladen met drie palen van Keel, waarop een surtout van goud, beladen met een arend van sabel, gebekt en ge­klaauwd van Keel (zijnde Mechelen). En chef, het opperste gedeelte van s'Rijk­swapen, en en pointe van zilver, beladen met een pal van lazuur (zijnde Turnhout). Het schild gedekt met de Nederlandsche Graven Kroon.

Een en andere volgens de aan deze resolutie geannexeerde teekeningen.

  Welk alles zal worden gebracht ter kennisse van den Hoogen Raad van Adel ter informatie en van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken, ter narigt voor welgemelde Staten,

's Hage 9 October 1816

WILLEM      

1830 Na de gebeurtenissen van 1830, bediende het provinciaal bestuur zich van een zegel gelijk aan dat door Willem I toegestaan, met dit verschil dat in het hoofd de Belgische de Nederlandse leeuw verving.

Wapen van de provincie Antwerpen na de opstand van 1837

1837

Wapen: België, over alles heen een dwarsbalk: gedeeld: 1. Markgraaf­schap Antwerpen; 2. ½ Mechelen en Turnhout.

Kroon: De koninklijke kroon.

Devies: PROVINCIE ANTWERPEN op een riem met gesp om het wapen

1837 mei 17: Gedeeld van Antwerpen en Mechelen met schildvoet Turn­hout. K. Een koninklijke kroon.

Publ.: Almanach Royal, 1843 fig. 4 pl. XXXI.. 

Het vaandel van de provincie Antwerpen op het Groot Rijkswapen van Belgie, 17 maart 1837 en de blazoenering in het frans:

4° Anvers, mi-parti, au premier, de gueules à trois tours, deux et une, entretenues par trois courtines, les deux tours de face, surm­ontées de deux mains, l'une en bande et l'autre en barre, le tout d'argent, maçonné et appaumé de sable, au chef de l'Empire, qui est du marquisat du St. Empire; au deuxième, d'or, à trois pals de gueules, à l'écusson d'or posé en abime, chargé d'une aigle éployée de sable, qui est de la seigneurie de Malines; terminé en plaine sous le tout, d'argent au pal d'azur, qui est de la seigneurie de Turnhout.

Een nieuwe wapencompositie voor de provincie werd verleend op 7 januari 1997. Ze is:

Wapen: Gedeeld met schildvoet: 1. Margraafschap Antwerpen: doorsneden van Het Rijk en de Stad Antwerpen; 2.  Mechelen: Goud, drie rode palen en een middenschildje van Duitsland. En de schildvoet van Turnhout: Wit, een blauwe paal.

Kroon: Van vier parels, drie fleurons, en twee parelgroepen van drie (souvereine makgraaf)

Schildhouders: Een gouden leeuw met rode  tong en klauwen en een gouden griffioen met rode tong en klauwen.

Æ Zie afbeelding in de kop van dit artikel

Mechelen

Wapen van Guda, vrouw van Wouter Berthout

zoals op har zegel 1202

Walfords Roll C180: Gauter Bertram, palé d'or et de gules a un cantell d'azure un rouell d'argent. [Cl 185]

Camden, ca. 1280: CP 57: munsire Louwis Berthout

Wijnbergen 1172: Goud, 3 rode palen met een vrijkwartier van Brabant (Walter V Berthout +1299 zoon van de volgende: 1173: (malines) Goud, 3 rode palen. Walter V Berthout, avoué van Mechelen en ruwaart van Brabant. 1187: Als 1173 met een blauw vrijkwartier met zilveren ster. 1188: Hetzelfde met een zilveren vrijkwartier met zwarte ster.

Gelre: 809 Die he van Mechelen: Goud, drie rode palen. H.: een ge­schulpt scherm van het wapen, de punten met zwarte pluimen. (op het blad Brabant); (833, 838, 845, 853, 893 familie), 914: Wouter Bert­hout; goud, 3 rode palen. Kreet: GRIMBERGEN. (Oud wapen van Berthout van Mechelen, afstammend van Grimbergen waarbij de voornaam Walter erfelijk was).

Bergshammer 295: wout beerthout: Goud, drie rode palen H.: Een vlucht van het wapen met K. van goud.

229: mechelen: goud, drie rode palen. H.: Een geschulpt scherm van het wapen met rode pluimen op de punten, een gouden kroon en blauwe K. (318 familie)

Filips de Goede

Bergshammer fol

1449

1450 Nationale Bibliotheek Wenen. Codex 2549, fol 6 (1450)

1468 Ets van Meester W.A.

1473 Ms. 36619 uit ca. 1473 in het Museum Meermanno Westreenianum in Den Haag.

Privilege van Keizer Frederik III van 10 januari 1490

"Fridericus divina favente clemencia Romanorum Imperator semper Augustus Hungarie Dalmacie Croacie &c Rex ac Austrie Stirie Karinthie et Carniole Dux. Dominus Marche Sclavonice ac Portusnaonis. Comes in Habspurg Tirolis Phieretis et in Kiburg. Marchio Burgonie et Lanndtgravius Alsacie. Ad perpetuam rei memoriam. Et si imperatorie Maiestatis vire benignitas ex innata sibi clemencia quibustuis sacro Romano imperio subiectis libertatum et graciarum premia reddere consueverit idisz ex crediti nobis officy misterio prosequi teneamus. Illos tumen in primis precipuis donis afficere et singularibus honoribus dignitatibus et preheminencys extollere debere dignos censimus ymo cosdem in gremio nre celsitudinis singulariter fouendos fore summo studio incendimur quos inmote fidei constancia nullus nouerrantis fortune impetus a fide et observancia sacri Romani Imperio removere aut aliquantis per aliorsum flectere valuit. Sanc fidem muiolatam et obsequia indefessa quibus Opidum et totus facii impero districtus Mechlimen ac nra tempestute sese Sacro Imperio gratissim exhibuit cum id solum Serenissimi principis dni Maximiliani Roman Regis semper augusti ac Archiducis Austrie Ducis Burgundie Brabancie Gelrie &c Comitis Flandrie et Tirolis &c Flandriam et totum fere Brabanciam potentissimus sue Serenitatis hostes sustinerit et vitam et bona in cuis statum et honorem servandum liberali vultu et animo expendere non dubitauit. Non inmerito perisan ac tantanullius Opidi et districtus fidem perpetuitati conmendare cupientes quo planeomis etas vsisz in consumationem seculi rideat et agnoscat quantum sit quantumisz honoris et fame inmortalis pariat principis sui fidem servasse inniolatam et incontussam. Nos non per errorem aut inprovide sed animo deliberato sanosz morum ac sacri Imperio principum Comitum Baronum et aliorum fidelium et subditorum morum accedente consilio ex certa sei encia nra et plenitudine Imperialis potestatis prefatum Opidum Mechlimen et cuis districtum acertvs temporibus vsos ni hanc diem solo Dominy titulo gauden in Nobilem et perpetuum Comitatum de Nous exeanimus extulimus sublimavimus ac pricuim tenore excamus effermius et sublimanius. Hoc Imperiali edicto decernen ut idem Maximilianus Romanorum Rex simul et Illustus Philippus Archidux Austrie Dux Burgundie Brabancie Gelrie &c Comes Flandrie Tirolis &c nepos me carissimus et comes et singuli corem heredes et descenden ad quos Legittimo successionis aut alio Iure pe districtus vnatum Opidi Mechliniense peruenerint hinc inantea futuris temporibus abomibus Comites Mechlinien reputari appellari teneri et honorari et upi serpos Comites Mechlinienses existvmare scribere et reputare Ipsi similiter acipii Opidum Mechlinen omibs dignitatibus honoribus Titulis furibus preheminentys et consuetudinibus gaudere et sini debeant quibus ceteri sacri Imperio Comites et coruni subditisieti sunt hactenus et cottidie poruntur et fenuntur Legibus Statutis municipalibus consuetudinibus et abys incontrariusucier non obstan quibusennis. Quo vero dictum oppidum Mechliense, caput districtus prefati, pro meritorum suorum erga nos et sacrum Romanum imperium magnitudine, benevolenciam, nostrae Cesaree celstudinis magis agnoscat, ejus solita insignia, videlicet scutum divionibus citrinis et rubeis secundum longum interscutum meliorare constituimus. Adjicientes eidem integram aquilam nigram, nulla sui parte minutam, sed cum extensis alis, tamquam ad volatum paratis figuratam, omni modo et forma quo eade Romanorum Regis uti consueve­runt. Itavt Ipsi Mechlinen eodem Stuto Aquilas prefata in medio  cuis collocata in Sigillis Annullis Clenodys ac omnibus publicis et prinatvs actibus vti antea facere consueverunt vti et fini potuerunt contradiction et impedimento cessan quoruminis. Nulle ergo omnio bonii Liceat hanc vire creacionis sublimacionis Exemonis meliocienis Armorum decreti et derogarienis paginani inserigere aut exquonis ansu temerario con traire sub pena vire indignacionis gravissima et Mille Marecutum auri puri quae contrafacien toriens quoriens contrafactum fuerit upo facto se nouerint veremissimiliter mansuros. Quaru medietatem Imperialis fiscisi­ne Exary Residuam vero partem ininziam passorum vsibus decernio applicari Primum sub nostre Imperialis Maestatis Sigilli appensidy testimonio Suarum. Dat in Opidonis Lynnitz die Decima Mensis January Anno dni Millesimoqua­drigentesimo Nonagesiomo Regnorum nostrorum Fornam Quinquagesimo Impery Tricesimo Octavo Hungarie vero Tricesimo primo.

Ad mandatum dni Imperatoris.

(Archief van Mechelen, Oorkonde 293).[19]

Stadszegel van Mechelan uit 1490

(Mus Hof van Busleyden, Mechelen)

Wapen: Goud, drie rode palen en een hartschild Goud,  een zwarte adelaar

Schildhouders: Twee omziende griffioenen

Randschrift: SIGILLVM COMITATVS ET OPID MACHLINEN A VITALES DENSIGNES

Wapencompositie met helmtekenen devies

Zegel van Maria Theresia voor Brabant

Wapen van Mechelen met dubbele adelaar

Zegel van het Kanton Mechelen 1795-1815

Mus. Hof van Busleyden, Mechelen

Figuur: Staand zwaard met phrygische muts op de punt, beladen met een oog in een stralenkrans

Randschrift: COMM^RIE  DU D^EE EX^TIF PRES LE CANTON DE MALINES

Lit.:

Genard, Pieter: Wapenboek der Antwerpsche Gemeenteinstellingen sedert de vroegste tijden tot op onze dagen. Antwerpen, 1883. https://archive.org/details/wapenboekderantw00gena/page/n3

Philippen, L.J.M.: De Vorming van het oud Antwerpsch Stadszegel. 1926

Prims, Floris: De zes rozen van de stad. In: Antverpiensia. 1928. Antwerpen 1929, pp. 297-303.

Prims, Floris: Geschiedenis van Antwerpen. Dl. II, 4e boek. Fastes, Regesten, Zegels, Munten. Uitg. Standaard Boekhandel. Brussel, 1931.