Onder het begrip “draak” kunnen geheel verschillende wezens vallen en in feite is het woord “draak” een verzamelbegrip. Daarnaast zijn er draakachtige fabelwezens die niet “draak” genoemd worden maar wel allerlei kenmerken van draken vertonen.

De draak heeft zich ongetwijfeld ontwikkeld uit de slang. De oudste afbeeldingen van “draken” hebben dan ook geen poten of vleugels maar zijn gewoon slangen. Een voorbeeld daarvan is de vaas met drakenfiguren uit Lagash in zuidelijk Mesopotamië (ca. 2600 vC.). Daarnaast hebben de “draken” uit China vanaf de oudst bekende voorbeelden uit het 7e tot 1e millennium v. C. een zeer slangachtig voorkomen en kunnen “poten” ook ornamenten zijn.

Direct van deze slangen is de naga afgeleid. De verspreiding hiervan beperkt zich tot de hindoeïstische wereld van Indië, Achter-Indië en Indonesië. Evenals de draak heeft de naga een verheven betekenis. Hierbij is aangetekend dat de uræus-slang in Egypte tijdens de tijd van de pharao’s eveneens een koninklijk symbool was .

Draak van het Europese type, Basel, 14e eeuw.

De Draak in het Westen

In het westen werd de draak aanvankelijk voorgesteld als een slang met een soort vissestaart. Zo is hij afgebeeld op de zuil van Trajanus als veldteken van de Daciërs. Vegetius zegt dat ook de Romeinen wel een draak als veldteken hadden en dat deze zelfs werd gedragen door de draconarius. Zo’n draak staat afgebeeld op een schild dat deel uitmaakt van het zgn. Monument vvan Bocchus dat in Rome wordt bewaard.

De draak blijft lang zonder poten of vleugels maar het lijkt erop dat hij rond het jaar 1000 (twee) poten krijgt. Hij is echter niet tegelijk met overige heidense symbolische dieren zoals het rund en de leeuw door Augustinus gekerstend. Pas laat in de Middeleeuwen krijgt de draak een slangachtig lichaam met een hagedissenkop, twee poten met roofdierklauwen en twee gevederde vleugels. Later worden de vleugels i.p.v. gevederd leerachtige vleermuisvleugels. In de Engelse literatuur wordt deze laatste draak wyvern genoemd.

Afgeleid van de gevleugelde draak is de basilisk die behalve vleermuisvleugels een hanekop heeft in plaats van een hagedissekop. Vermoedelijk is de basilisk (koningsslang / -vogel) verwant aan de phoenix of een mengvorm van de (chinese) phoenix en de (europese) draak.

In de vijftiende eeuw krijgt de draak met vleermuisvleugels soms vier poten, een vorm die later algemeen wordt.

Een andere variant op de gevleugelde draak is de zevenkoppige draak of hydra. Deze stamt uit de griekse mythologie. Volgens Vergilius was de Hydra de bewaker van de Onderwereld. Hij werd door Hercules gedood. Ook deze draak heeft in de Middeleeuwen vleermuisvleugels, twee of vier poten en hagedissekoppen, soms met hoorns

Chinese Draak, 17e eeuw

De Chinese Draak

Een andere drakenfamilie is de ongevleugelde draak. Deze vorm heeft een slangelichaam, vier poten maar geen vleugels. Ook deze vorm heeft zich vermoedelijk ontwikkeld uit een slang.

De ongevleugelde draak komt voornamelijk in Azië voor met China als centrum. Het dier heeft een slangelijf en een slangekop met hoorns. De voorpoten lijken op die van een hond, de achterpoten op die van een roofvogel. Een zeer oud voorbeeld is afkomstig uit Mesopotamië ten tijde van de Dynastie van Akkad (2334-2154) en Mesopotamië kan dan ook als het stamland van de draak worden gezien. [1])

Terwijl de Mesopotamische draak een uit verschillende onderdelen samengesteld dier is, ontwikkelde zich in China vanaf de 7e eeuw v.C. een variant die een meer salamanderachtig voorkomen heeft. Hij werd daar wat vorm en betekenis geijkt tijdens de Han Dynastie (206vC-220nC). Hij krijgt dan "de hoorns van een hert, de kop van een kameel, een nek als van een slang, een buik als van een schelp, schubben als van een karper, klauwen van een adelaar, voetzolen van een tijger en oren van een koe". In de praktijk wordt de Chinese draak natuurlijk niet zo afgebeeld en de beschrijving ervan kunnen we meer beschouwen als een poetische oefening, dan wel een poging tot mystificatie. De uiteindelijke vorm die de draak tijdens de Han Dynastie heeft gekregen is onmiskenbaar beinvloed door het Mesopotamische voorbeeld en het is dan ook zo dat juist in die tijd er betrekkingen met het westen worden aangeknoopt, zowel economische (het openen van de zijderoute), als politiek-militaire (verschillende veldtochten in Bactrië) en dus ook culturele en godsdienstige.

Tijdens de Han Dynastie werd de draak onder invloed van het Tao-isme en het boeddhisme als het waren gekerstend. Hij werd dan in combinatie met andere dieren, i.h.b. een tijger, een schildpad en een patrijs het hemelse symbool van het Oosten en werd geassocieerd met de kleur groen. Afgebeeld in combinatie met de zon als rijkssymbool maakt hij vanaf die tijd een vast onderdeel uit van het keizerlijke symbool. De combinatie zon-draak is tot 1912 onafgebroken het keizerlijk symbool gebleven. Het keizerlijk symbool kreeg tijdens de lange periode dat het gebruikt werd een grote verbreiding als decoratief element op voorwerpen en kleding. Het algemene gebruik van het drakenmotief wekte wel de ergernis van bijvoorbeeld de keizers uit de Yüan dynastie, die dit beschouwden als een inbreuk op het keizerlijk gezag. Zij vaardigden daarom herhaalde­lijk verordenin­gen uit die het gebruik van het drakenmotief verbo­den, en in het bijzonder op kleding. Desondanks werd het verbod genegeerd. Nog meer verordenin­gen werden uitgevaardigd maar ook deze werden gene­geerd. Richtlijnen werden opgesteld die het aantal klauwen van de draak, die oorspronke­lijk van een onbepaald aantal waren, bepaal­den. De draken in het paleis moesten vijf klauwen hebben; die van de ministers en lagere rangen slechts drie. De Ming en Qing dynastiën namen de richtlijnen over en gaven de verschillende soorten ook nieuwe namen. Zo bleef een draak met vijf klauwen een draak maar werd een draak met vier klauwen python genoemd.[2]) Niettegenstaande al deze regelgeving genoot de draak als decoratief element tijden de Qing dynastie toch een ongekende populariteit.

Van de chinese draak zijn verschillende varianten:

• De blauwe draak, lung, is de verhevenste. De lung is de keizerlijke draak en heeft vijf klauwen. Hij werd aanvankelijk gebruikt door de Il Khans in Perzië.
• De groene draak is het symbool van het Oosten en had tot aan de Qing Dynastie een officiële status.
• De rode draak is het symbool van het Zuiden en ook deze komt tot het eind van de Ming Dynastie in het staatssymbool voor.      
• Een zwarte (Noord) draak werd gebruikt door de Khans van de Gouden Horde in Rusland. Hij komt ook voor op de vlag van Tartarije, de opvolger van de Gouden Horde. De zwarte draak leeft voort in het wapen van Kazan.
• Een gouden draak wordt gewoonlijk afgebeeld op de keizerlijke kleding. Voorbeelden ervan zijn bekend vanaf de Yüan Dynastie tot aan de val van het keizerrijk in 1912.
• De gewone draak, mang, heeft vier klauwen.
• De drie-klauwige draak is de draak van Japan
• De ongehoornde draak, Li, leeft in zee
• De chiao tenslotte leeft in de bergen of op het land.

Behalve van de Chinese keizers was de zon-en-draak ook het symbool van de keizers van Annam en van de koningen van Korea. In de staatssymbolen van Bhutan en Sikkim komen draken voor als dragers van het eigenlijke symbool zoals dat ook eeuwenlang in China het geval was. In Bhutan is het centrale motief een dorji-gyatum en in Sikkim een lotus. Ook de Dalai Lam van Tibet wordt een enkele keer tesamen met draken afgebeeld.

Salamander, embleem van Frans I  van Frankrijk (Kasteel van Blois)

De europese vorm van de ongevleugelde draak is de salamander.  Hij vertoont als enige van de drakenfamilie grote gelijkenis met een werkelijk levend wezen: de komodo-varaan (Varanus komodoensis - Varanidæ). Hij is voornamelijk bekend als het symbool van de Franse koning Frans I (*1494-†1547)