HET WAPEN VAN DE ADMIRALITEIT VAN HET NOORDERKWARTIER

IN HET NOORDERKWARTIER LEEFDE MEN IN DE EERSTE JAREN VAN DE OPSTAND in een politiek isolement, afgesneden van Holland, vooral omdat Haarlem in 1573 door de Spanjaarden werd ingenomen en Amsterdam in 1578 Spaans bleef. Daarom werd er het „College van Gecommitterde Raden van West-Friesland en het Noorderkwartier” opgericht. Dit nam de admiraliteitsaangelegenheden voor zijn rekening en trad op als adviescommissie naast Diederik van Sonoy, de gevolmachtigde van Willem van Oranje in West-Friesland, die op grond hiervan als admiraal optrad.

            Na de dood van Willem van Oranje in 1584 veranderde de situatie. Toen in 1586 Leicester de lagere Colleges van Admiraliteit oprichtte, wilden de Gecommitteerde Raden van West Friesland het nieuwe College van de Admiraliteit van Hoorn aanvankelijk niet accepteren. Pas na bemiddeling van Willem Bardesius, een lid van de Raad van State, gingen de West-Friese Staten en de Gecommitteerde Raden ermee accoord dat het College zich in Hoorn zou vestigen, echter op voorwaarde dat de Staten hun bevoegdheden zouden behouden. Het nieuwe College bleek zich inmiddels echter al in Amsterdam te hebben gevestigd. De West-Friese Staten waren toen niet meer bereid om de zeggenschap van dit College over West-Friesland te erkennen en daarom hielden de Gecommitteerde Raden het bestuur aan zich.

Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit

van het Noorderkwartier

Het wapen van de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van het Noorderkwartier is vermoedelijk al spoedig na 1586 aangenomen. De oudste versie is te vinden boven het poortje van het v.m. Prinsenhof aan het Kerkhof in Hoorn. Over dit poortje weet het boekje Holland in Vroeger Tijd [1] te melden:

„Het Admiraliteitshuis of Prinsenhof, dat zijn ingang heeft op het Kerkhof achter de Grote Kerk, werd ondergebracht in het v.m. St. Agnietenklooster, dat daartoe in 1586 beschikbaar werd gesteld. In 1607 werd het oude klooster geheel verbouwd.” [2]

Het wapen is identiek aan dat van de Staten van West-Friesland en drukt daarmee uit dat de Gecommitteerde Raden een direct aan de West-Friese staten ondergeschikt college was. De ankers symboliseren, zoals gewoonlijk,  de zeemacht en de gehele wapencompositie symboliseert dus „de Zeemacht van West-Friesland”.

Een versie van een met een parelkroon gekroond wapen van (West-) Friesland, geplaatst op twee gekruiste ankers en tussen de letters P P P., staat op het zegel dat gedocumenteerd is voor 1591. Bovenaan in het zegelveld staat weer een roosje. [3] Deze versie van de wapencompositie staat daarna op penningen die bij verschillende gelegenheden werden geslagen. In het randschrift hiervan staat eerst  CHRISTUS SACRUM ANCHORUM MDXCVIII, later verbetert in SACRA ANCHORA CHRISTUS.[4] Totdat de admiraliteit in 1795 werd opgeheven bleef deze wapencompositie door de „Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van het Noorderkwartier” vrijwel ongewijzigd in gebruik. Wijzigingen betroffen alleen de vorm van de kroon. Zo staat op het gebrandschilderde glas in de Oosterkerk een prinsenkroon boven het wapen en op het zegel uit 1676 een kroon met drie fleurons en twee groepjes van drie parels (een markiezenkroon).

Dit wapen stond ook op het kussen van de stadhoudersstoel die thans in het Amsterdams Historisch Museum is te zien. [5] De stoel is bekleed met groen fluweel en heeft op de rugleuning een geborduurde wapencompositie van Willem IV. Van het kussen, eveneens van groen fluweel, is het wapen afgetornd maar zijn de letters P.P.P. en A en W overgebleven. Aangezien dit de initialen zijn van de Hoornse kamer van de Admiraliteit van Westfriesland is de stoel waarschijnlijk, en het kussen zeker uit Hoorn afkomstig en niet, zoals wordt aangenomen, uit de vergaderkamer van de admiraliteit van Amsterdam. Jammer genoeg is het afgetornde wapen verdwenen.

Het Zegel

Twee zegels van de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van het Noorderkwartier.

1591-1653: W.: Westfriesland met kroon van drie fleurons en twee parels, geplaatst op twee gekruiste ankers, omgeven door een rozet en de letters P P P. ( Æ 28 mm.)

1676: W.: Westfriesland met kroon van drie fleurons en twee parelgroepjes, geplaatst op twee gekruiste ankers, tussen de letters A VV en met het omschrift PUGNA PRO PATRIA.( Æ 47 mm.)

Coll. Maritiem Musem Prins Hendrik, Rotterdam. Inv. n° CDJ639A

Het Wapen

1586 Wapen van de Gecommitteerde Raden van het Noorderkwartier boven het poortje naar het Admiraliteitshuis in Hoorn.

1623 Herdenkingspennning voor de Slag op de Haarlemmermeer in 1573. W.: Friesland op twee gekruiste ankers. Kroon van 13 parels.  L.: SACRA ANCHORA CHRISTUS. (Foto Neder-lands Muntmuseum Utrecht)

1670 Gebrandschilderd raam met het wapen van de Gecommitteerde Raden van het Noorderkwartier in de kerk van Oudshoorn.  De kroon een prinsenkroon met vijf fleurons, vier parels en drie beugels

Admiraliteit van het Noorderkwartier

De Levende en de Dode Zeemacht

Vermoedelijk verband houdende met de omstandigheid dat het College van de Admiraliteit beurtelings in Hoorn en in Enkhuizen vergaderde zijn er twee verschillende monogrammen van de Admiraliteit van het Noorderkwartier te vinden. Het een volgt het model van het wapen van de Rotterdamse Admiraliteit en bestaat uit twee gekruiste ankers tussen de letters P.P.P. met de toevoeging van een E van Enkhuizen. Dat het monogram is toe te schrijven aan de „Levende en Dode Zeemacht” van het Noorderkwartier wordt bevestigd door het feit dat een kussen waarop dit monogram voorkomt afkomstig is van Mr. Andries Kluppel die in 1730 eerste equipagemeester van de admiraliteit werd en dus tot de „Levende Zeemacht” behoorde. [6]. Het meer algemene monogram bestaat uit dezelfde ankers vergezeld van de letters A en W (Admiraliteit van Westfriesland) en dit monogram staat ook op het wapen dat op de spiegel van verschillende Westfriese schepen te vinden is.

Monogram en Wapen

1766  Admiraliteitskussen van Enk-huizen: Groene stof geborduurd met het vignet van de Admiraliteit van Enkhuizen: twee gekruiste ankers tussen de letters E PPP en in het midden het jaartal 1766. (Westfries Museum, Hoorn. Zaal 10)

Reconstructie van het wapen van de Admiraliteit van het Noorderkwartier: Twee gekruiste ankers tussen de letters A(dmiraliteit) en W (estfries-land), midden 17^e eeuw. 

Monogram van de Admiraliteit van het Noorderkwartier zoals op handvuur-wapens uit het eind van de 18^e eeuw. (Tekening The Visser Collection)

Admiraliteit van het Noorderkwartier

Dagelijks Bestuur

Een fraaie, afbeelding van het wapen van het bestuur van de Admiraliteit van het Noorderkwartier staat ongetwijfeld op een gebrandschilderd raam in de Oosterkerk in Hoorn. Deze versie is bijzonder omdat behalve dat het wapen is gekroond met een door twee engelen opgehouden (!) koninklijke kroon, het schild ook wordt gehouden door twee met een zwaard bewapende leeuwen. Deze twee leeuwen, ook wel „Nederlandse Leeuwen” genoemd, symboliseren de krijgsmacht van de Republiek waartoe de Westfriese zeemacht behoorde.[7] Zij zijn identiek aan het helmteken van Karel V voor de Nederlanden. Zij komen vooral aan het begin van de 17e eeuw regelmatig als schildhouders voor. De wapencompositie is: W.: Friesland, de blokken goud. K.: Een (toen) koninklijke kroon met drie beugels opgehouden door twee engelen. S.: Twee met een zwaard gewapende aanziende leeuwen.  En overige pronkstukken: twee gekruiste ankers bij wijze van voetstuk geplaatst onder het schild. Rondom deze wapencompositie staan de wapens van prins Maurits, luitenant-admiraal Jacob van Wassenaar van Obdam en van de gewesten  Gelre, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland en Overijssel. Het wapen van Groningen ontbreekt.  De bijbehorende tekst vermeldt dat het raam uit 1620 dateert en in dat jaar werd het dan ook door de Admiraliteit aan de Oosterkerk geschonken. [8]. Afbeelding aan het begin van dit artikel.

Een vroegere afbeelding van deze wapencompositie, gedateerd 1608, bevindt zich in de Grote Kerk van Edam. De leeuwen dragen hier geen zwaarden. Aan weerszijden van het wapen de wapens van Willem I van Oranje en Maurits. [9]

Raam met de wapencompositie van de Admiraliteit van West Friesland. Grote Kerk, Edam. 1608.

Het gekroonde wapen van West Friesland gelegd op twee gekruiste ankers en gehouden door twee aanziende leeuwen. Het wapen van West Friesland nog bezaaid met zilveren blokken. Omschrift: VAN GECOMMITEERDE [RADEN] TER ADMIRAELTEYT VAN WESTFRYSLAND [EN HET] NOORDER QUARTYER.