HET WAPEN VAN DE ADMIRALITEIT VAN ZEELAND

Al in de 14^e eeuw is er sprake van admiraals van Zeeland maar van een Zeeuwse Admiraliteit kan dan nog niet gesproken worden. Deze admiraals voerden steeds hun eigen, aangeboren wapen en er zijn geen aanwijzingen dat zij het met enig symbool vermeerderden dat naar hun functie verwees.

Oudste zegel van de stad Veere, 2^e helft 14^e eeuw. L.: sigill[vm]commvni[tat]is de vere. Oudste voorkomen aan een oorkonde uit 1386. R.A. Middelburg.  (Naar Ewe: Schiffe auf  Siegel)

Het is mogelijk dat de magistraat van de stad Veere door Wolfert III van Borselen werd gemachtigd tot het uitvoeren van bepaalde zeezaken zoals het innen van accijnzen en tol, dan wel tot het onderhouden van de haven. Deze taken zouden dan ter compensatie hebben moeten dienen van de verlening van tolvrijheid  in 1349. Hierop zou het eerste zegel van de stad kunnen wijzen waarop de havenpoorten van de stad staan en het wapen van Borselen boven een scheepje, een combinatie die als „admiraal van Borselen” kan worden gelezen.

De verbondenheid met de zeemacht van het geslacht van Borselen komt vooral tot uiting bij Hendrik IV van Borselen (*1405-†1474) die door Karel VII van Frankrijk in 1445 benoemd werd tot lieutenant general sur le fait de la guerre de la mer, en bij zijn zoon Wolfert VI die van 1466 tot 1480 admiraal van Artois, Boulogne, Holland, Zeeland en Utrecht was. Ook de schoonzoon van

Wolfert VI en diens zoon en kleinzoon hebben hoge posities in de zeemacht van de Lage Landen bekleed.

De Bourgondische Admiraliteit was in de 15^e eeuw gevestigd in Sluis. De in 1487 door Maximiliaan van Oostenrijk heropgerichte centrale admiraliteit in de Nederlanden werd, doordat de admiraals-generaal in de 16^e eeuw afstamden van Hendrik IV van Borselen die ook Heer van Veere was, naar Veere verplaatst. [1])  Bij een nieuwe instructie op het zeewezen van Karel V werd in 1540 ook de vloot van Sluis naar Veere verplaatst.

Ten behoeve hiervan werden ook verschillende opslagplaatsen gebouwd ….„Het ‘s Lands en Admiraliteits Arsenaal of Magazyn van Oorlogstuig, staat aan de Noordzyde van de haven, en werd in ‘t jaar 1540, op bevel van Maximiliaan van Bourgondië, gestigt. […] In den jaare 1564 is dit Arsenaal, op bevel van Filips den II. Koning van Spanje, merkelyk vergroot […].Uit Veere zijn echter (tot nu toe) geen symbolen bekend die als het symbool van de toenmalige admiraliteit zijn uit te leggen. [2] Wel waren toen al de gekruiste ankers als symbool van de Habsburgse zeemacht in zwang.

            Bij de Opstand verklaarden Den Briel, Vlissingen en Veere zich in 1572 voor de prins van Oranje en de admiraliteit in Veere was dus daarna voor Filips II en de aartshertogen als verloren te beschouwen. In Zeeland benoemden daarop de steden Vlissingen, Veere en Zierikzee ieder zelf een eigen admiraal. De admiraal van Vlissingen, Lodewijk van Boisot, werd aan het hoofd van de drie smaldelen gezet. Hij was verantwoording verschuldigd aan de gouverneur van de Prins in Zeeland en uiteindelijk aan de Prins van Oranje zelf die op 19 juli 1572 admiraal van  Holland en Zeeland was geworden.       

Admiraals die tijdens de Opstand in Vlissingen opereerden waren Ewout Pietersz Worst, Boudewijn Ewoutsz en Lodewijk van Boisot. In Veere waren dat Sebastiaaan de Lange en Jacob Simonsz de Rijck. Ook in Zierikzee waren er „admiraals” actief. [3]

Nadat ook Middelburg zich in 1574 bij de Opstand had aangesloten werd er een „College van Gouverneurs ende Raden” benoemd dat het bestuurlijke en militair bewind zou voeren, naast de Staten van Zeeland. Op 15 maart 1584 werd door Willem van Oranje een „Instructie voor die van den Raede van der Admiraliteyt, residerende tot Vlissingen” uitgevaardigd. In 1586 werd deze „Raede van der Admiraliteit” vervangen door een Admiraliteitscollege dat door Leicester werd gevestigd in Middelburg. Dit college had de bevoegdheid over het zeewezen van heel Zeeland en de kusten van Brabant en Vlaanderen. Hiermee was ook de rol van Veere als vestigingsplaats van de admiraliteit uitgespeeld. De geschiedenis van Zeeland als vestigingsplaats van de Habsburgse centrale admiraliteit verklaart misschien ook de onafhankelijke positie die de Zeeuwse Admiraliteit ten tijde van de Republiek voor zichzelf opeiste. Dit zal ongetwijfeld ook als argument zijn aangevoerd om de onwil van de Zeeuwen om de buitgemaakte goederen met de overige admiraliteiten te delen te rechtvaardigen. 

HERALDIEK

Zoals ook bij de andere Admiraliteiten voerden de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van Zeeland een eigen wapen dat ook op het zegel kwam te staan. Een bijzonderheid is dat dit college ook een grootzegel gebruikte terwijl er van de admiraliteit zelf geen wapencompositie, waarin het wapen wordt gehouden door schildhouders bekend is.

Wapen en zegel van de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van Zeeland.

Een wapen voor de in 1586 opgerichte Zeeuwse Admiraliteit staat op een boekband met het opschrift ADMIRALITATIS ZEELANDIÆ maar het eerste gedateerde voorkomen van het wapen is op het zegel van het college uit 1591. Het bestaat uit het gekroonde wapen van Zeeland geplaatst op twee gekruiste ankers tesamen met de woorden ADM ZELANDIÆ. De wapenspreuk luidde aanvankelijk PAX EXCUBAT OPTIMA (Het beste gedeelte waakt) maar vanaf 1593 werd de wapenspreuk LUCTOR ET EMERGO (ik worstel en kom boven) gebruikt.

1                                                                    

2

3

4  

5

Zegels en penningen van de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit in Zeeland.

1.: Zegel 1591. W.: Zeeland met kroon van drie fleurons en twee parels, geplaatst op twee gekruiste ankers tussen de letters A Z. ( Æ 25 mm.) De Jong: Zeewezen

2. 1592. Penning van de admiraliteit van Zeeland. W.: Zeeland, kroon van 13 parels, waarvan drie verhoogd. 2 gekruiste ankers. L.: PARS EXCUBAT OPTIMA (Het beste gedeelte waakt)  1592. met tussen het jaartal de toren uit het wapen van Midelburg. Van Loon Historipenningen Dl 1. Boek V. p. 430.

3. 1593.Penning van de admiraliteit van Zeeland. W. op een ovaal cartouche: Zeeland, kroon van 13 parels, waarvan drie verhoogd. 2 gekruiste ankers. L.: LUCTOR ET EMERGO (Ik worstel en kom boven)  1593. met tussen het jaartal de toren uit het wapen van Midelburg. Van Loon Historipenningen Dl 1. Boek V. p. 442. (Foto KPK).

4. Zegel 1677:  W.: Zeeland met kroon van elf parels de middelste verhoogd, geplaatst op twee gekruiste ankers met het omschrift ADM .  ZELANDIÆ .( Æ 30 mm.) De Jong: Zeewezen

5. Zegel 1794. W.: Zeeland met kroon van vijf fleurons en vier parels, geplaatst op twee gekruiste ankers met het omschrift ADM : ZEELANDIÆ. (Æ 47 mm.) Coll. Maritiem Museum Rotterdam. Inv. Nr. CDJ638B. Foto Museum.

Op het zilveren grootzegel uit 1666 staat een linieschip van 46 stukken, vermoedelijk de „Zeeland” waarop de vlagvoering van het vlaggeschip van de Zeeuwse admiraliteit is te zien. Op de spiegel staat het wapen van Zeeland met een parelkroon en gehouden door twee leeuwen. Aan de achterplecht waait de vlag van de Admiraliteit met de wapencompositie van de Gecommitteerde Raden van de Zeeuwse Admiraliteit en deze vlag waait ook in de grote mast.  Daarnaast zijn nog vlaggen te zien met een onleesbare wapencompositie en gekruiste ankers tussen de letters A Z..

1666. Zilveren grootzegel van de Admiraliteit van Zeeland.

Driemaster, vermoedelijk het linieschip van 46 stukken ‘Het Wapen van Zeeland’, naar rechts. In de grote mast en op de achterplecht de vlag van de Zeeuwse Admiraliteit met het gekroonde wapen van Zeeland op twee gekruiste ankers. Op de spiegel het gekroonde wapen van Zeeland gehouden door twee leeuwen. L.: GROOTSEGEL VAN DEN RAAT TER ADMIRALITEYT IN ZEELANT. Æ 58 mm.. (Coll. Scheepvaart Museum, Amsterdam,  Inv. n° A. 5833. Foto Scheepvaartmuseum.)

Het wapen van de Gecommitteerde Raden van de Zeeuwse Admiraliteit is tot aan het einde van de admiraliteiten en de oprichting van de Bataafse Marine in gebruik gebleven. Een laatste voorkomen is op een zegel van 1794. Hierop staat het wapen met de ankers gekroond met een kroon van vijf fleurons. De raadzaal van de provinciale staten van Zeeland waar mogelijk nog stukken die betrekking hadden op het college voorhanden waren is in de meidagen van 1940 bij het bombardement van Middelburg verwoest. 

Kussenblad met het wapen van de Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit van Zeeland

tussen de letters A.V.Z.,  op het lint: AMSTERDAM 1670.

Wol en zijde, 62.5 Î 65.5 cm. Coll. Rijksmuseum Amsterdam inv. nr. BK-15788.

Foto: Website Rijksmuseum Amsterdam

Op het wapen van de diensten van de Zeeuwse Admiraliteit staan twee gekruiste ankers tussen de letters A Z.