Inleiding

Filips de Goede nam de ambitie tot verovering van geheel Friesland weer op maar kreeg daarbij geen steun van Keizer Frederik III. Na het mislukken van onderhandelingen over dit probleem gebruikte hij voort­aan voor het "hollandse" deel van Friesland een wapen dat afgeleid was van het apocriefe wapen van Radboud, de legendarische Koning van Friesland. [1] Het komt voor het eerst voor op de "Gestes de Gerard de Roussillon" van Jean Wauquelin uit 1450. Het onderscheidt zich slechts van het "koninklijk wapen" doordat de zilve­ren penningen zijn weggela­ten. Het werd ook gebruikt door Karel de Stoute en Maximi­liaan van Oostenrijk. Na de huldiging van Karel V in Leeuwarden in 1515 verdween het daar nu de titel "Heer van Friesland" ook op Westerlauwers Friesland betrekking kreeg. Voor dit Friesland werd het wapen met de leeuwen en de blokjes gebruikt.

Na de afzwering van Filips II wensten de Staten van Westfriesland aanvankelijk, in navolging van Holland en Zeeland, eveneens de vorming van een souvereine provincie.

De Staten van Westfriesland waren in 1573 ontstaan en bestonden uit vertegenwoordigers van de zeven westfriese steden. Zij gaven de vorming van een souvereine provincie in 1589 op met het argument dat Westfriesland met geweld van wapenen onderworpen was en daarom niet souverein kon zijn.

Nietegenstaande bleven de staten, die zich het "Kollegie der Gekommitteerde Raden van de Staten van Holland en Westvriesland in Westvriesland en het Noorder-kwartier" noemden, bijeenkomen. Zij vergaderden in Hoorn dat dus als hoofdstad van Westfriesland kan worden beschouwd. Dit Westfriesland werd in het westen begrensd door Kennemerland en in het zuiden door Waterland en Zeevank. In het noorden en oosten lag de grens bij de Zuiderzee. Het stond ook toen al bekend als Noord-Holland.

Een nieuw wapen voor Westfriesland werd al gedurende de regering van Frans van Anjou gebruikt. Het werd in die tijd afgebeeld op de koorbanken van de kerk in Monnikendam. Het is vrijwel identiek aan dat van Friesland met dat verschil dat de blokken zilver zijn en het aantal ervan was terugge­bracht tot vijf. De leeuwen zijn gaand.

Reeds in 1586 was besloten munten te slaan waarop het wapen zou komen. Op het wapen staan nu de leeuwen aanziend, een stand die later aangehouden zou worden. Het schild wordt gedekt door een helm met een helmteken dat bestaat uit een scherm van het wapen, de rand versierd met kwast­jes. Dit helmteken was ontleend aan het helmteken van het "Koninkrijk Friesland" onder Filips de Goede.

Het wapen met helmteken is niet lang gevoerd gebleven. Al spoedig werd het schild gedekt met een parelkroon en gehouden door twee leeuwen. In de versie die te zien is in de Grote Kerk in Edam houden deze de vaandels van Holland en Westfriesland vast.

Deze wapencompostie is in allerlei varianten vaak met de wapens van de westfriese steden er omheen, tot de opheffing van Westfriesland in 1798 in gebruik gebleven. De blokken werden in de loop van de achttiende eeuw van goud.

De opvolger van Westfriesland was het Departement van Texel. Het oude wapen werd afgeschaft en vervangen door het staatsembleem. In 1807 werd Westfriesland samengevoegd met het voormalige departement van de Amstel tot het departement Amstelland en voor dit departement werd wel het oude wapen van Holland gebruikt. In 1810 werd het omge­doopt in Departement du Zuyderzee. Op de zegels van dit departement staat het franse rijkswapen met de adelaar. [2])

Bij de splitsing van Holland in 1840 werd aanvankelijk het hol­landse wapen in Noord-Holland verder gebruikt. Een nieuw wapen voor de provincie werd vastgesteld bij K.B. van 23 mei 1907. Het is gedeeld van Holland en Westfriesland. De blokjes werden, zoals in de 18e eeuwse versie, van goud. Op het schild staat een vijfbladige kroon

Gewest West Friesland

1573-1795

* Wapen van Westfriesland in het koor van de Kerk in Monnikendam, ca. 1583

Het is vrijwel identiek aan dat van Friesland. De blokjes zijn echter zilver in plaats van goud.

W.: Blauw, twee gaande gouden leeuwen tussen vijf zilveren blokjes 2,1 en 2.

Door Hoorn, Enkhuizen en Medemblik werd op 8 augustus 1586 besloten ten teken van hun souvereiniteit zelf geld tye doien munten met als omschrift: MONETA NOVI DOMINII WESTFRISIÆ, Nieuwe munt der heerlijkhed van West-Fiesland..

Westfriese rijksdaalder met het wapen van Westfriesland, 1586.

Op het schild een helm met helmteken. (K.P.K. Leiden).

Foto H.d.V, 2010

Wapencompositie va West-Friesland 1607

In de Grote Kerk van Edam

W.: Blauw, twee gaande en aanziende gouden leeuwen tussen vijf zilveren blokjes 2,1 en 2.

K.: Een kroon met 13 parels.

S.: Twee omziende leeuwen in de natuurlijke kleur, de rechter met vaandel Holland, de linker met vaandel West-Friesland.

Rondom het wapen de wapens (met de klok mee) van Alkmaar, Enkhuizen, Monnikendam, Purmerend, Medemblik, Edam en Hoorn.

Er boven de datum:  ANNO 1607

Onderaan de tekst: DIT GLAS HEEFT GEGEVEN DIE VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN VAN WESTFRIESLANT EN NOORDERQUARTIER

Wapen van West-Friesland 1632

Aan de gevel van het Westfries Museum, Hoorn.

W.: Blauw twee gaande en aanziende gouden leeuwen tussen 5 gouden blokjes 2, 2 en 1.  K.: 3 fleurons en 2 parels gehouden door twee engelen.

Het Westfries Museum is gehuisvest in het gebouw van de Vergaderplaats der Gekommitteerde Raden van Westvriesland en het Noorder-kwartier op het Rode Steen

Wapencompositie van West Friesland

aan de Hoofdpoort in Hoorn

De volledige tekst onder de wapencompositie luidt:

GAET IN DOER DIE ENGHE POORT / MATH. VIIVS. XIII / GHEEFT DE KEYSER WAT HĒ TOEBEHOORT EN GHEEFT GOD WAT / GOD TOEBEHOORT / LUCAS XX ANNO DOI XVC XXXIIII / (= Anno Domini 1534)

De wapencompositie dateert echter uit het begin van de 17e eeuw.

Houten relief met de wapens van Westfriesland en de zeven steden.

Coll. Westfries Museum, Hoorn.

1700 ca W.: Als voor. K.: 5 fleurons en 4 parels. [De wapens van de 7 steden]. 

Zetelkussen van Mr. Hendrik Carbasius. 1739

Coll. Westfries Museum

W.: Als voor. K.: Als voor. S.: Twee aanzien­de leeuwen.

Wapencompositie van West-Friesland op het magistraatskussen van Nicolaas Bruyn, 1767

Coll. Rijksmuseum Amsterdam BK16228

W.: Als voor;

K.: als voor;

S.: als voor.

Æ Voor het wapen van de Admiraliteit van West Friesland en het Noorderkwartier

Dept. Texel

1798-1801

Zegelstempels steeds met de Hollandse maagd met altaar en leeuw. (Schutte n°s 132, 133, 134, 135)

Dept. Holland

1801-1807

 Keten van de Orde van de Unie. 1807

W.: Goud, een rode leeuw.

Departement Amstelland

1807-1811

Het departement Amstelland ontstond bij het Tractaat van Fontainebleau van 11 november 1807 door samenvoeging van de departementen Amstel en Texel. Het wapen is het koninklijk wapen van 28 mei / 7 augustus 1807.

Zegelstempel van de Commissie van Landbouw in het Departement Amstelland.

35 mm. Coll. N.M.M.[3])

Dept. Du Zuyderzee

1811-1814

Departement, ofwel, Préfecture du Zuyderzée) was de naam van een Frans departement in de Nederlanden ten tijde van het Eerste Franse Keizerrijk. Het was genoemd naar de Zuiderzee, de vroegere zee die nu het IJsselmeer is. Het werd, na de annexatie van het Koninkrijk Holland op 9 juli 1810, gevormd op 1 januari 1811 als voortzetting van de "Hollandse" departementen Amstelland en Utrecht. Het gebied komt min of meer overeen met de huidige provincies Noord-Holland en Utrecht.

Op de zegels van het departement staan alleen opschriften. (Schutte 237, 238, 239) Op dat van de landbouwcommissie de Franse adelaar (Schutte, 240).

Twee zegelstempels van de rechtbank 1e instantie van het Departement Zuiderzee, 1811-1813

Keizerlijk wapen voor civiele doeleinden en gekroonde keizerlijke adelaar. L.: TRIBUNAL 1^ER INSTANCE A AMERSFOORT ZUYDERZEE (Coll. Museum Flehite, Amersfoort).

Provincie Holland

1814-1840

Wapen van Holland 1814

Op de Wapenkaart van A.G. Zürcher bij de Hoge Raad van Adel, Den Haag

Provincie Noord Holland

1840-heden

Wapen van Noord-Holland, na 1840

Wapentableau van A.G. Zurcher. Hoge Raad van Adel, Den Haag

W.: Goud, een rode leeuw met blauwe tong en klauwen. Kroon: 5 en 4.

Wapen van Noord-Holland  bij K.B. van 23 mei 1907

In het register van de Hoge Raad van Adel, Den Haag

K.B. van 23 mei 1907 N° 43.

Wij Wilhelmina, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

       Op de voordracht van Onzen Minister van Justitie van den 18 Mei 1907, Afdeeling A.S. No. 300.

       Gezien het besluit der Staten van Noord-Holland dd. 20 November 1906 No. XX, houdende wijziging (vermeerdering) van het wapen dier provincie;

HEBBEN GOEDGEVONDEN EN VERSTAAN:

met bekrachtiging van voormeld besluit, te bepalen, dat de provincie NOORD-HOLLAND, voortaan eene wapen zal voeren, onderscheiden van dat der provincie ZUID-HOLLAND, en dat de beschrijving daarvan zal luiden als volgt: gedeeld, I. in goud een leeuw van keel, getongd en gena­geld van azuur (HOLLAND); II. in azuur, bezaaid met liggende gouden blok­jes, twee gaande en aanziende leeuwen van hetzelfde, boven elkan­der geplaatst (WESTFRIESLAND); het schild gedekt met eene vijfbladige gouden kroon.

       Onze Minister van Justitie is belast met de uitvoering van dit besluit.

       Het Loo, den 23 Mei 1907

WILHELMINA

De Minister van Justitie,

Æ In de kop van dit artikel het Wapen van Noord Holland in het tympanon van het Provinciehuis in Haarlem. (Foto H.d.V./Lex Goes 1994)