WEST-FRIESLAND
&
NOORD-HOLLAND
Filips de Goede nam de ambitie tot verovering van geheel Friesland weer op maar kreeg daarbij geen steun van Keizer Frederik III. Na het mislukken van onderhandelingen over dit probleem gebruikte hij voortaan voor het "hollandse" deel van Friesland een wapen dat afgeleid was van het apocriefe wapen van Radboud, de legendarische Koning van Friesland. [1] Het komt voor het eerst voor op de "Gestes de Gerard de Roussillon" van Jean Wauquelin uit 1450. Het onderscheidt zich slechts van het "koninklijk wapen" doordat de zilveren penningen zijn weggelaten. Het werd ook gebruikt door Karel de Stoute en Maximiliaan van Oostenrijk. Na de huldiging van Karel V in Leeuwarden in 1515 verdween het daar nu de titel "Heer van Friesland" ook op Westerlauwers Friesland betrekking kreeg. Voor dit Friesland werd het wapen met de leeuwen en de blokjes gebruikt. Na de afzwering van Filips II wensten de Staten van Westfriesland aanvankelijk, in navolging van Holland en Zeeland, eveneens de vorming van een souvereine provincie. De Staten van Westfriesland waren in 1573 ontstaan en bestonden uit vertegenwoordigers van de zeven westfriese steden. Zij gaven de vorming van een souvereine provincie in 1589 op met het argument dat Westfriesland met geweld van wapenen onderworpen was en daarom niet souverein kon zijn. Nietegenstaande bleven de staten, die zich het "Kollegie der Gekommitteerde Raden van de Staten van Holland en Westvriesland in Westvriesland en het Noorder-kwartier" noemden, bijeenkomen. Zij vergaderden in Hoorn dat dus als hoofdstad van Westfriesland kan worden beschouwd. Dit Westfriesland werd in het westen begrensd door Kennemerland en in het zuiden door Waterland en Zeevank. In het noorden en oosten lag de grens bij de Zuiderzee. Het stond ook toen al bekend als Noord-Holland. Een nieuw wapen voor Westfriesland werd al gedurende de regering van Frans van Anjou gebruikt. Het werd in die tijd afgebeeld op de koorbanken van de kerk in Monnikendam. Het is vrijwel identiek aan dat van Friesland met dat verschil dat de blokken zilver zijn en het aantal ervan was teruggebracht tot vijf. De leeuwen zijn gaand. Reeds in 1586 was besloten munten te slaan waarop het wapen zou komen. Op het wapen staan nu de leeuwen aanziend, een stand die later aangehouden zou worden. Het schild wordt gedekt door een helm met een helmteken dat bestaat uit een scherm van het wapen, de rand versierd met kwastjes. Dit helmteken was ontleend aan het helmteken van het "Koninkrijk Friesland" onder Filips de Goede. Het wapen met helmteken is niet lang gevoerd gebleven. Al spoedig werd het schild gedekt met een parelkroon en gehouden door twee leeuwen. In de versie die te zien is in de Grote Kerk in Edam houden deze de vaandels van Holland en Westfriesland vast. Deze wapencompostie is in allerlei varianten vaak met de wapens van de westfriese steden er omheen, tot de opheffing van Westfriesland in 1798 in gebruik gebleven. De blokken werden in de loop van de achttiende eeuw van goud. De opvolger van Westfriesland was het Departement van Texel. Het oude wapen werd afgeschaft en vervangen door het staatsembleem. In 1807 werd Westfriesland samengevoegd met het voormalige departement van de Amstel tot het departement Amstelland en voor dit departement werd wel het oude wapen van Holland gebruikt. In 1810 werd het omgedoopt in Departement du Zuyderzee. Op de zegels van dit departement staat het franse rijkswapen met de adelaar. [2]) Bij de splitsing van Holland in 1840 werd aanvankelijk het hollandse wapen in Noord-Holland verder gebruikt. Een nieuw wapen voor de provincie werd vastgesteld bij K.B. van 23 mei 1907. Het is gedeeld van Holland en Westfriesland. De blokjes werden, zoals in de 18e eeuwse versie, van goud. Op het schild staat een vijfbladige kroon |
|
Gewest
West Friesland |
1573-1795 |
* Wapen
van Westfriesland in het koor van de Kerk in Monnikendam, ca. 1583 Het is vrijwel identiek aan dat van Friesland. De blokjes zijn echter zilver in plaats van goud. W.: Blauw, twee gaande gouden leeuwen tussen vijf zilveren blokjes 2,1 en 2. |
|
Door Hoorn, Enkhuizen en Medemblik werd op 8 augustus 1586 besloten ten teken van hun souvereiniteit zelf geld tye doien munten met als omschrift: MONETA NOVI DOMINII WESTFRISIÆ, Nieuwe munt der heerlijkhed van West-Fiesland.. Westfriese
rijksdaalder met het wapen van Westfriesland, 1586. Op het schild een helm met helmteken. (K.P.K.
Leiden). |
|
Foto H.d.V, 2010 Wapencompositie
va West-Friesland 1607 In de Grote Kerk van Edam W.: Blauw, twee gaande en aanziende gouden leeuwen tussen vijf zilveren blokjes 2,1 en 2. K.: Een kroon met 13 parels. S.: Twee omziende leeuwen in de natuurlijke kleur, de rechter met vaandel Holland, de linker met vaandel West-Friesland. Rondom het wapen de wapens (met de klok mee) van Alkmaar, Enkhuizen, Monnikendam, Purmerend, Medemblik, Edam en Hoorn. Er boven de datum: ANNO 1607 Onderaan de tekst: DIT GLAS HEEFT GEGEVEN DIE VAN DE GEDEPUTEERDE STATEN VAN WESTFRIESLANT EN NOORDERQUARTIER |
|
Wapen van
West-Friesland 1632 Aan de gevel van het Westfries Museum, Hoorn. W.: Blauw twee gaande en aanziende gouden leeuwen tussen 5 gouden blokjes 2, 2 en 1. K.: 3 fleurons en 2 parels gehouden door twee engelen. Het Westfries Museum is gehuisvest in het gebouw van de Vergaderplaats der Gekommitteerde Raden van Westvriesland en het Noorder-kwartier op het Rode Steen |
|
Wapencompositie
van West Friesland aan de Hoofdpoort in Hoorn De volledige tekst
onder de wapencompositie luidt: GAET IN DOER DIE ENGHE
POORT / MATH. VIIVS. XIII / GHEEFT DE KEYSER WAT HĒ TOEBEHOORT EN GHEEFT
GOD WAT / GOD TOEBEHOORT / LUCAS XX ANNO DOI XVC XXXIIII / (= Anno Domini
1534) De wapencompositie dateert echter uit het begin van de 17e eeuw. |
|
Houten
relief met de wapens van Westfriesland en de zeven steden. Coll. Westfries Museum, Hoorn. 1700 ca W.: Als voor. K.: 5 fleurons en 4 parels. [De wapens van de 7 steden]. |
|
Zetelkussen
van Mr. Hendrik Carbasius. 1739 Coll. Westfries Museum W.: Als voor. K.: Als voor. S.: Twee aanziende leeuwen. |
|
Wapencompositie
van West-Friesland op het magistraatskussen van Nicolaas Bruyn, 1767 Coll. Rijksmuseum Amsterdam BK16228 W.: Als voor; K.: als voor; S.: als voor. |
|
Æ Voor het wapen van de Admiraliteit van West Friesland en het Noorderkwartier |
|
Dept.
Texel |
1798-1801 |
Zegelstempels steeds met de Hollandse maagd met altaar en leeuw. (Schutte n°s 132, 133, 134, 135) |
|
Dept. Holland |
1801-1807 |
Keten van de Orde van de Unie. 1807 W.: Goud, een rode leeuw. |
|
Departement Amstelland |
1807-1811 |
Het departement Amstelland ontstond bij het Tractaat van Fontainebleau van 11 november 1807 door samenvoeging van de departementen Amstel en Texel. Het wapen is het koninklijk wapen van 28 mei / 7 augustus 1807. Zegelstempel
van de Commissie van Landbouw in het Departement Amstelland. 35 mm. Coll. N.M.M.[3]) |
|
Dept. Du Zuyderzee |
1811-1814 |
Departement, ofwel, Préfecture du Zuyderzée) was de naam van een Frans departement in de Nederlanden ten tijde van het Eerste Franse Keizerrijk. Het was genoemd naar de Zuiderzee, de vroegere zee die nu het IJsselmeer is. Het werd, na de annexatie van het Koninkrijk Holland op 9 juli 1810, gevormd op 1 januari 1811 als voortzetting van de "Hollandse" departementen Amstelland en Utrecht. Het gebied komt min of meer overeen met de huidige provincies Noord-Holland en Utrecht. Op de zegels van het departement staan alleen opschriften.
(Schutte 237, 238, 239) Op dat van de landbouwcommissie de Franse adelaar
(Schutte, 240). |
|
|
|
Twee zegelstempels van de rechtbank 1e instantie van
het Departement Zuiderzee, 1811-1813 Keizerlijk wapen voor civiele doeleinden en
gekroonde keizerlijke adelaar. L.: TRIBUNAL 1ER INSTANCE A
AMERSFOORT ZUYDERZEE (Coll. Museum Flehite, Amersfoort). |
|
Provincie Holland |
1814-1840 |
Wapen van Holland 1814 Op de Wapenkaart van A.G. Zürcher
bij de Hoge Raad van Adel, Den Haag |
|
Provincie
Noord Holland |
1840-heden |
Wapen van
Noord-Holland, na 1840 Wapentableau van A.G. Zurcher. Hoge Raad van Adel,
Den Haag W.: Goud, een rode leeuw met blauwe tong en klauwen. Kroon: 5 en 4. Wapen van Noord-Holland bij
K.B. van 23 mei 1907 In het register van de Hoge Raad van Adel, Den Haag |
|
K.B. van 23 mei 1907 N° 43. Wij
Wilhelmina, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van
Oranje-Nassau, enz., enz., enz. Op de voordracht van Onzen Minister van
Justitie van den 18 Mei 1907, Afdeeling A.S. No.
300. Gezien het besluit der Staten van
Noord-Holland dd. 20 November 1906 No. XX, houdende
wijziging (vermeerdering) van het wapen dier provincie; HEBBEN
GOEDGEVONDEN EN VERSTAAN: met
bekrachtiging van voormeld besluit, te bepalen, dat de provincie
NOORD-HOLLAND, voortaan eene wapen zal voeren, onderscheiden van dat der
provincie ZUID-HOLLAND, en dat de beschrijving daarvan zal luiden als volgt:
gedeeld, I. in goud een leeuw van keel, getongd en genageld van azuur
(HOLLAND); II. in azuur, bezaaid met liggende gouden
blokjes, twee gaande en aanziende leeuwen van hetzelfde, boven elkander
geplaatst (WESTFRIESLAND); het schild gedekt met eene vijfbladige gouden
kroon. Onze Minister van Justitie is belast
met de uitvoering van dit besluit. Het Loo, den 23 Mei
1907 WILHELMINA De
Minister van Justitie, |
|
Æ In de kop van dit artikel het Wapen van
Noord Holland in het tympanon van het Provinciehuis in Haarlem. (Foto
H.d.V./Lex Goes 1994) |
© Hubert de Vries 2017-10-26